Branislav Dimitrijević: Devedesete su unijele povratak u performativnu stvarnost, među stvarne ljude

Intervjui povodom izložbe 90e: Ožiljci obuhvaćaju kratke razgovore s kolegama, sudionicima izložbe, novinarima i aktivistima. Govore o promjenama 90-ih godina i njihovom utjecaju danas. Likovni kritičar i kustos Branislav Dimitrijević u intervjuu govori o promjenama koje su nastupile u umjetničkoj praksi devedesetih u kontekstu beogradske umjetnosti. Osvrće se na ulogu umjetničkih i društvenih procesa tada započetih, koji su po njemu najvitalniji aspekti djelovanja današnjeg civilnog društva.

Kojeg se umjetničkog rada ili izložbe osobito sjećate iz devedesetih i zašto?

Najpre se sećam onih radova koji su donosili drugačiji jezik u umetnosti u odnosu na “ekspresivne” osamdesete. Ono što su devedesete unele u umetničkoj praksi je bio ne-ekspresionizam, relaciona i participatorna praksa, pojam umetnosti malog gesta, kao i povratak u performativnu stvarnost, među stvarne ljude, njihova lica… U kontekstu beogradske umetnosti to bi bio na primer početak delovanja grupe Škart, i njihova grafičko-poetsko-ulična akcija “Tuge” iz 1993. Naravno, o devedesetima se ne može govoriti a ne pomenuti ratnu katastrofu, i ostaje utisak da je kada govorimo o umetnosti u Srbiji bilo srazmerno malo radova koji su se uhvatili s takvom situacijom u koštac. Pomenuću zato rad “XY Ungelost” Milice Tomić (1997) koji je u vreme potpunog tajaca o državnom teroru na Kosovu progovorio o toj temi kroz jedan specifičan umetničko-istraživački postupak. Što se tiče velikih izložbi posebno bih izdvojio cetinjsko i vršačko bijenale koja su usred tadašnjih okolnosti, i potpune izolacije zemlje u kojoj sam živeo, povezivali umetnike i umetničke scene i uvodili nove izlagačke i diskurzivne prakse. Naravno, kao akter na sceni u to vreme, pamtim i neke od prvih izložbi koje sam kurirao, na primer upravo izložbu “R for War” grupe Škart koju smo Branka Anđelković i ja priredili u jednom stanu u Engleskoj u vreme naše emigracije 1993, ili pak kasnije našu izložbu “Ubistvo”, Centra za savremenu umetnost u Beogradu, 1997.

Koje promjene iz devedesetih vidite kao aktualne za današnje vrijeme? Koje ste pozitivne promjene očekivali u devedesetima u kulturi i društvu i jesu li se one dogodile?

Zbog jugoslovenskih ratova “devedesete” su za nas ipak prejak označitelj, i pitanje je šta one znače za nas koji smo bili svedoci tih ratova, a šta za one koji s tim nisu bili neposredno sudbinski povezani. Devedesete su ostale upamćene po izvesnom optimizmu, pre svega po tehno-optimizmu, ali i po određenom slepilu za istorijske procese o kojima danas svi svedočimo. Tehno-optimizam se preokrenuo u svog demona kojeg donosi epoha “surveillance” kapitalizma, a ono što je bio fokus na ljudskim pravima i otvorenom društvu, na ideji prevazilaženja autoritarnih državnih ustrojstava, nije istovremeno bio i fokus na procesima privatizacije javnih dobara, što će se ispostaviti kao najveće pitanje “post-socijalizma” u prvom desetljeću 21. veka. Međutim, bez obzira na određene zablude, slepila i naivnosti, devedesete jesu započele one procese u umetnosti i društvu koje danas možemo smatrati najvitalnijim aspektima delovanja civilnog društva. Tu postoji određeni kontinuitet, i bilo bi važno da se ovim sve češćim vraćanjem na devedesete pokažu ti kontinuiteti i generacijske povezanosti.

Foto: Karlo Čargonja – Grupa Škart, Tuge, 1992. – 1993. (detalj)